Ένα καλά κρυμμένο μυστικό στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης θα γνωρίσουμε σήμερα στις μικρές μας αποδράσεις στην πόλη του Thesekdromi. Πρόκειται για το Μετόχι Κριτζιανών. Ένα μεσαιωνικό φρουριακό συγκρότημα στην Επανομή Θεσσαλονίκης στην περιοχή του οικισμού των Κριτζιανών.
Η Θέση του
Το Μετόχι των Κριτζιανών είναι το μόνο αρχιτεκτόνημα που σώζεται σήμερα από τον Μεσαιωνικό οικισμό των Κριτζιανών. Η θέση του είχε επιλεγεί με ιδιαίτερη επιμέλεια. Είναι κτισμένο πάνω στην κύρια οδική αρτηρία που ένωνε τη Θεσσαλονίκη με την Κασσάνδρα. Το σημείο επίσης έδινε τη δυνατότητα ελέγχου σε όλη την κτηματική περιφέρεια που του ανήκε τότε. Ήταν Μετόχι της Μονή της Αγίας Αναστασίας που βρίσκεται βορειότερα και είναι το παλιότερο και το καλύτερα διατηρημένο από τα μετόχια της περιοχής. Την εποχή που οικοδομήθηκε το Μετόχι των Κριτζιανών (1530) η πειρατεία βρισκόταν σε μεγάλη έξαρση στο Βόρειο Αιγαίο. Έτσι δικαιολογείται το γεγονός πως δεν είναι ορατό από τη Θάλασσα.
Το 1530 ,χρονιά ίδρυσης για το Μετόχι επιτέθηκε στην περιοχή ο φημισμένος Πειρατής Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα με 18 πλοία σκοπώντας τον τρόμο
Ιστορία
Το μετόχι των Κριτζιανών χτίστηκε το 1530 επί ηγουμενίας στο Μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας του Θεωνά. Αυτό φανερώνει η σωζόμενη πάνω από την θύρα του πυργόσπιτου, κτιτορική επιγραφή(όπως αναγράφει χαρακτηριστικά το http://protostrator.blogspot.com/)
“Ι(ησούς) Χ(ριστό)ς Νικά.Ηγουμενεύοντος Αγ(ί)ας Αν(α)στασίας Θεωνά Ιερομονάχ(ου), Σωφρονίου οικονομεύοντος””+Δώρον σοι προσήξαμεν οι ευτελέοις σου δούλοι, μεγαλόνυμε μάρτης Αναστασία κ(αι) δέξε τούτο ως ο Κ(ύριο)ς πάλαι της χήρας λεπτά, κ(αι) αεί μνημονεύη ούτω κακ συ πρόσδεξαι, τούτο νυν το πυργίω. Κ(αι) σκέπε φρούρι του εν αυτώ οικούντ(ας) εκ τ(ων) αισθητ(ών) κ(αι) νοητών πολέμ(ων). Έτ(ος) ΖΛΗΩ’ μην(ί) Οκτωβρίω Ιν(δικτιώνος) Δ'(ης)”
Ο Άγιος Θεωνάς
Οικονόμος του μετοχιού εκείνη την εποχή ήταν ο Σωφρόνιος και Ηγούμενος της Μονής Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας ο Θεωνάς .Ο Θεωνάς είναι ο μετέπειτα Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης και Άγιος της εκκλησίας μας. Ο Άγιος Θεωνάς γεννήθηκε στα μέσα του 15ου αιώνα, στη Λέσβο ή στη Βέροια. Έγινε μοναχός ως μαθητής του οσίου Ιακώβου, ενώ διετέλεσε για λίγο κι ηγούμενος στη Μονή Τιμίου Προδρόμου,στη Δεβερκίστα της Αιτωλίας. Στη συνέχεια μετέβη στο Άγιο Όρος στην Μονή Σίμωνος Πέτρα.
¨Εξελέγη ηγούμενος στη μονή της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας την οποία ανακαίνισε ο ίδιος το 1522. Παράλληλα έχτισε σχολείο, νοσοκομείο και άλλους μικρότερους ναούς και παρεκκλήσια .’Ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στο λαό της Θεσσαλονίκης. Έτσι το 1539 εκλέγεται μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, θέση στην οποία παρέμεινε ως το θάνατό του. Η μνήμη του εορτάζεται την 4η Απριλίου.
Το Μετόχι Κριτζιανών σήμερα
Το κτηριακό συγκρότημα, που σήμερα σώζεται σήμερα σε αρκετά καλή κατάσταση περιλαμβάνει τον κεντρικό πύργο ( πυργόσπιτο ) και δυο αμυντικούς πύργους. Κατά τα χρόνια της δημιουργίας του είχε επίσης μικρή εκκλησία, κελιά, φούρνο, μαγειρείο, αχυρώνα και τους δύο αμυντικούς πύργους.
Οι δύο αυτοί πύργοι σώζονται ως τις επάλξεις τους με συνολικό ύψος 10 μέτρα. Αποτελούνται από δύο ορόφους. Η οροφή τους είναι θολωτή και η τοιχοδομία τους ιδιαίτερα επιμελημένη από λαξευμένους πωρόλιθους.
Η κεντρική πύλη βρισκόταν βόρεια, για την κατασκευή της χρησιμοποιήθηκε αρχαίο υλικό.Δυτικά υπήρχε βοηθητική πύλη-παραπόρτι .Καθώς μετόχι δίχως ναό δε νοείται, εντός του περιβόλλου σωζόταν ως πρόσφατα ναΐσκος. Επρόκειτο για μια μικρή μονόχωρη βασιλική που γκρεμιστηκε το 1965 στην προσπαθεια ανέγερσης νέας εκκλησίας.
Στο φρουριακό συγκρότημα δεσπόζει το κεντρικό πυργόσπιτο. Τετράγωνο (9×9.45μ.), με ισόγειο και δύο ορόφους, έφτανε τα 8.7 μ. σε ύψος. Η κεντρική του είσοδος που βρίσκεται στη νότια πλευρά, προσεγγίζεται μέσω διπλής κτιστής σκάλας. Το ισόγειο και ο πρώτος όροφος του πυργόσπιτου ήταν ενιαίοι και χρησίμευαν ως αποθηκευτικοί χώροι (όπου συγκεντρωνόταν και μεγάλο τμήμα της σοδειάς).
Το πυργόσπιτο χρησίμευε ακόμη και ως το τελευταίο καταφύγιο άμυνας των υπερασπιστών του μετοχιού. Ο τελευταίος όροφος δε σώζεται πλέον, ενώ βρέθηκαν και ίχνη πυρκαγιάς, πιθανότατα από την εποχή της Επανάστασης του 1821. Tο 1976 και το 1986 με επέμβαση της Αρχαιολογικής υπηρεσίας έγιναν οι ενέργειες και οι αναστηλώσεις που ήταν απαραίτητες.
Tips4Travellers
Ο χώρος παραμένει σήμερα ανοικτός και εύκολα προσβάσιμος λίγα χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη, στην περιοχή της Επανομής, μεταξύ Επανομής και Ν.Ηράκλειας, κοντά στο χωριό Μεσημέρι. Η αίσθηση ηρεμίας και γαλήνης που προσφέρει παρά την εγκατάλειψη του θα σας ανταμείψει. Ίσως θα ήταν καλή ευκαιρία για ανάδειξη του μοναδικοί αυτού Μνημείου η διοργάνωση κάποιων πολιτιστικών εκδηλώσεων σε συνεννόηση φυσικά με του συναρμόδιους φορείς και πάντα με σεβασμό στην ιστορία και τη σημασία του.
