Ροτόντα(ς) πας στη Σαλονίκη

Ένα από τα πιο επιβλητικά μνημεία της Θεσσαλονίκης, που αποτελεί μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO θα γνωρίσουμε σήμερα, την εντυπωσιακή Ροτόντα. Η Ροτόντα είναι ένα πραγματικό πολυπολιτισμικό μνημείο, Xτίστηκε ως τόπος ταφής του Γαλερίου, μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό κι έπειτα τζαμί από τους Οθωμανούς. Ξανάγινε εκκλησία, μουσείο κι ακόμη “ψάχνει” την ταυτότητά του.

Ιστορία του Μνημείου

Η Ροτόντα χτίστηκε στα χρόνια του καίσαρα Γαλερίου, γύρω στα 306 μ.Χ. Αρχικά είναι πιθανόν πως χτίστηκε ως ναός του Δία ή του Κάβειρου. Η άλλη άποψη θέλει να χτίστηκε ως Μαυσωλείο για τον ίδιο τον Γαλέριο. Στον άξονά της κατέληγε η πομπική οδός που συνέδεε τη θριαμβική αψίδα (γνωστή σήμερα ως Καμάρα) με το ανακτορικό συγκρότημα στη σημερινή πλατεία Ναβαρίνου. Το κτήριο έχει διάμετρο 24,50 μέτρα και ο στρόγγυλος θόλος από οπτόπλινθους, φθάνει σε ύψος τα 29,80 μέτρα. Εσωτερικά στο πάχος των τοίχων, που είναι 6,30 μέτρα, ανοίγονται οκτώ καμαροσκέπαστες κόγχες.

Η Ροτόντα θεωρείται «δίδυμο» αδελφάκι με το Πάνθεον της Ρώμης

Το κέντρο του δαπέδου του ναού με την τελειότερη ακουστική

Η Ροτόντα μετατρέπεται σε χριστιανικό ναό

Στα τέλη του 4ου αιώνα, την εποχή του Θεοδόσιου Α’ η Ροτόντα μετατρέπεται σε χριστιανικό ναό αφιερωμένο πιθανότατα στους Ασωμάτους ή Αρχαγγέλους. Την ίδια περίοδο διανοίχθηκε και διευρύνθηκε η ανατολική κόγχη και κατασκευάστηκε το ιερό βήμα. Τότε κατασκευάστηκαν τα περίφημα ψηφιδωτά του μνημείου, που κοσμούν τις καμάρες, τις κόγχες και τα τοξωτά ανοίγματα των φεγγιτών.

Τα ψηφιδωτά αναπτύσσονται σε τρεις ζώνες. Η χαμηλότερη είναι η ζώνη των μαρτύρων. Διαιρείται σε οκτώ διάχωρα στα οποία εικονίζονται δεόμενοι μάρτυρες μπροστά από μνημειακά αρχιτεκτονήματα. Η μεσαία ζώνη των ψηφιδωτών του θόλου είναι σχεδόν κατεστραμμένη. Από την ψηφιδωτή παράσταση της τρίτης ζώνης σώζονται τα κεφάλια τριών εκ των τεσσάρων αγγέλων. Μεταξύ των αγγέλων εικονίζεται το μυθικό πτηνό φοίνικας. Στο κέντρο βρισκόταν η παράσταση του Χριστού σε χειρονομία θριάμβου από την οποία όμως διακρίνεται μόνο το προσχέδιο σχεδιασμένο με κάρβουνο.

Η Ροτόντα Τζαμί

Το Μάρτιο του 1430 η Θεσσαλονίκη πέφτει στα χέρια των Οθωμανών. Tο 1523 ήταν η χρονιά που οι Oθωμανοί μετέτρεψαν σε τζαμί την Αγία Σοφία. Τότε Μητρόπολη της Θεσσαλονίκης ήταν η Ροτόντα ως ναός των Αγίων Ασωμάτων μέχρι τον Οκτώβριο του 1590. Την ίδια χρονιά ο σεΐχης Χορτάτζ Σουλεϊμάν αφέντης με την ακολουθία του εισέβαλε και τον κατέλαβε με τη βία. Έτσι η Ροτόντα έγινε το Χορτάτζ Σουλεϊμάν τζαμί. Οι μουσουλμάνοι την αποκαλούσαν και Εσκί Μετροπόλ, δηλαδή Παλιά Μητρόπολη.

Στην πύλη τοποθετήθηκε χρονόγραμμα για ανάμνηση του γεγονότος.

Το κυρίευσε ο σεΐχης Χορτάτζ
και ήρθε στην αληθινή πίστη
χάρη στους δερβίσηδες,
που τέλεσαν εδώ μέσα λειτουργία
κι έκαναν ναμάζι.
Ο Αατσίκ είπε το χρονόγραμμά του.
Έτος 998

Ο Σινάν Πασάς ανέλαβε τις απαραίτητες εργασίες για τη μετατροπή, που περιλάμβαναν και την κατασκευή του μιναρέ. Είναι ο μοναδικός μιναρές που διασώθηκε στη Θεσσαλονίκη από τη γενική κατεδάφιση μιναρέδων του 1925.

Ο πανύψηλος μιναρές της Ροτόντας (πάνω από 36 μέτρα) σώζεται χάρη στον καθηγητή Πελεκίδη, ο οποίος για να τον γλιτώσει από τις μπουλντόζες, που ήταν έτοιμες να τον γκρεμίσουν, ανέβηκε τα 129 σκαλοπάτια μέχρι επάνω και αρνιόταν να κατέβει. Τελικά, οι μπουλντόζες υποχώρησαν.

Η τοιχογραφία της Ανάληψης του Κυρίου στην κόγχη.

Η Ροτόντα αφιερώνεται στον Άγιο Γεώργιο

Μετά την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το 1912 o ναός αφιερώθηκε στον Άγιο Γεώργιο. Πιθανόν πήρε αυτό το όνομα στα νεότερα χρόνια από τη μικρή εκκλησία που βρίσκεται απέναντι από τη δυτική είσοδο του περιβόλου του. Η μικρή αυτή βασιλική είναι μετόχι της μονής του Αγίου Γρηγορίου του Αγίου Όρους και στη σημερινή του μορφή ολοκληρώθηκε το 1815. Σ’ αυτόν το ναό μεταφέρθηκαν τα ιερά σκεύη και οι φορητές εικόνες, όταν ο ναός των Ασωμάτων ή Αρχαγγέλων έγινε τζαμί το 1591.

Νεότερα χρόνια

Ο μεγάλος σεισμός του 1978 προκάλεσε σοβαρά προβλήματα στη Ροτόντα. Στα άμεσα μέτρα στερέωσης του μνημείου ήταν η κατασκευή εσωτερικού μανδύα από οπλισμένο σκυρόδεμα. Μετά τις πρώτες αναστηλώσεις άρχισε ένας μακροχρόνιος αγώνας, σε διάφορες φάσεις, στερέωσης του κυλινδρικού τοίχου, του τρούλου και των ψηφιδωτών. Η Ροτόντα λειτουργεί σήμερα ως Μουσείο και χώρος πολιτισμού ενώ κάποιες μέρες του έτους τελείται και η Θεία Λειτουργία.