Tο Φρούριο του Βαρδαρίου και ο Πύργος των Δικαστηρίων

Περιδιαβαίνοντας το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης στις γνωστές και αθέατες γωνιές της καθημερινά περνάμε και οι περισσότεροι προσπερνάμε το ιστορικό Φρούριο του Βαρδαρίου και τον λεγόμενο Πύργο των Δικαστηρίων. Αυτά δεν είναι παρά ένα οχυρωματικό συγκρότημα γνωστό και ως Φρούριο Βαρδαρίου ή Τοπ Χανέ.

Η θέση του

Το λεγόμενου Φρούριο του Βαρδαρίου βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο της περιμέτρου των τειχών στο παραλιακό μέτωπο της Θεσσαλονίκης. Στην σημερινή του θέση βρίσκεται στην περιοχή που βρίσκεται το Δικαστικό Μέγαρο της πόλης και το ΙΚΑ της Πύλης Αξιού.

Ο οκταγωνικός οθωμανικός “πύργος των Δικαστηρίων”

Η Ιστορία

Βυζαντινή περίοδος

Στην θέση του Φρουριου σώζονται ακόμα τα υπολείμματα Βυζαντινών Τειχών. Η θάλασσα εισχωρούσε κατά την βυζαντινή εποχή στη σημερινή πόλη και έφτανε σχεδόν μέχρι την οδό Φράγκων. Στην περιοχή βρίσκεται από την εποχή εκείνη ο τετράγωνος πύργος γνωστός και ως Πύργος του Αναγλύφου. Ο τοίχος αυτός ταυτίστηκε με το Τζερέμπουλον των βυζαντινών πηγών του 15ου αιώνα, δηλαδή το λιμενοβραχίονα που έκλεινε από τη νοτιοδυτική πλευρά το τεχνητό λιμάνι που κατασκεύασε ο Μέγας Κωνσταντίνος το 322/23.

Ο οθωμανικός πύργος των ανάμεσα στα Δικαστήρια και το κτίριο του ΙΚΑ

Το λιμάνι καταχώθηκε σταδιακά στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και μετά την κατάχωση δημιουργήθηκε στο χώρο του η εμπορική συνοικία Istira, τα σημερινά «Λαδάδικα».

Είναι χαρακτηριστικό για την σπουδαιότητα του Φρουρίου πως στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών υπάρχουν εκθέματα όπως μέρη από πανοπλίες και διάφορα όπλα που προέρχονται από το Τοπ Χανέ της Θεσσαλονίκης τα οποία χρονολογούνται από την περίοδο Ενετοκρατίας (1423-1430).

**Η Πύλη Βαρδαρίου ονομαζόταν και Χρυσή Πύλη**

Οθωμανική περίοδος

Το μεγαλύτερο μέρος του Φρουρίου του Βαρδαρίου κατασκευάστηκε το 1546 από το Σουλτάνο Σουλεϊμάν το Μεγαλοπρεπή (1520-1566) για την προστασία της δυτικής πλευράς του λιμανιού. Αυτός παρέμεινε για σύντομο διάστημα στη Θεσσαλονίκη τον χειμώνα του 1546 και ανέθεσε το έργο όπως εικάζεται στον αρχιτέκτονα Σινάν. Αναφέρεται με τις ονομασίες “Τοπ-Χανέ” (πύργος Οπλοστασίου) και “Ταμπά Χανέ” (πύργος Βυρσοδεψείων) από τα βυρσοδεψία που ήταν εγκατεστημένα εκεί .

Τα τεχνικά χαρακτηριστικά του Φρουρίου δηλώνουν τη δυνατότητα χρήσης πυροβόλων όπλων. Σύμφωνα με τον Εβλιγιά Τσελεμπή, τον Τούρκο περιηγητή και συγγραφέα του 17ου αιώνα, το οχυρωματικό αυτό συγκρότημα έχει σχήμα πετάλου.

Λέγεται ότι το Τοπ Χανε είναι έργο του γνωστού αρχιτέκτονα Σινάν ο οποίος έκτισε και το μπλε Τζαμί της Κωνσταντινούπολης

Επισκευές και ενισχύσεις έγιναν στο Φρούριο και αργότερα, με σπουδαιότερη αυτή του 1741. Τότε το νότιο τμήμα του τείχους προς το εσωτερικό διαπλατύνθηκε κατά 18 μέτρα, δημιουργώντας ανάχωμα, στο οποίο κατασκευάστηκαν τρεις πυριτιδαποθήκες.

Μία από τις πυριτιδαποθήκες τον Νοτίου Περιβόλου

Από το στρατόπεδο αυτό το ξεκίνησε η Επανάσταση των Νεότουρκων το 1908

Στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχαν κτίρια που χρησίμευαν για καταλύματα της φρουράς. Εδώ είχε την έδρα του ο στρατιωτικός διοικητής της πόλης και στεγαζόταν το στρατοδικείο. Μέσα στο χώρο του φρουρίου δεν υπάρχουν σήμερα ορατά ίχνη του δυτικού τείχους.

Το Σήμερα

Η σκληρή αλήθεια είναι πως το Φρούριο του Βαρδαρίου παρόλη την ιστορία που κουβαλάει είναι είναι εντελώς παραμελημένο. Δυστυχώς τόσο η θέση του Δικαστικού Μεγάρου όσο και του κτιρίου του ΙΚΑ που βρίσκονται μέσα στον αρχαιολογικό χώρο δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για την ανάδειξή του. Ευτυχώς πρωτοβουλίες τόσο ιδιωτών όσο και Φορέων της πόλης κάνουν κάποιες προσπάθειες που βρίσκουν ολοένα και περισσότερη ανταπόκριση από κάτοικους κι επισκέπτες της νύφης του Θερμαϊκού.