To προελληνικό όνομα της Αρχαίας Ολύνθου σημαίνει αγριοσυκιά. Κατά την παράδοση Κτίστης-Ήρωάς της ήταν ο Όλυνθος, γιος του Ηρακλή και της vύφης Βόλβης ενώ υπάρχει κ η άλλη εκδοχή ότι ήταν γιος του Στρυμόνα που σκοτώθηκε σε κυνήγι λιονταριού. Μετά το θάνατό του ο αδελφός του Βράγγας έκτισε προς τιμή του την Όλυνθο.
Μετά την καταστροφή της από τους Πέρσες το 479 π .Χ. όταν αυτοί επέστρεφαν από την ταπεινωτική τους ήττα στις Πλαταιές παραδόθηκε στους Χαλκιδεις .Η μεγάλη ακμή της πόλης ήταν την κλασσική εποχή όποτε και διετέλεσε και μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας με αρκετές ωστόσο προσπάθειες να αποστατήσει. Είναι εξάλλου γνωστή από τους πύρινους “φιλιππικούς “λόγους του Δημοσθένη στην Αθήνα (εναντίον του Φιλίππου Β΄) χωρίς όμως να πετυχαίνει την αποστολή βοήθειας. Το 348 π.Χ. επιτίθεται ο Φίλιππος εναντίον της πρωτεύουσας του Κοινού των Χαλκιδαίων και την καταστρέφει ολοκληρωτικά.
Η πόλη είναι χτισμένη κατά το ιπποδάμειο σύστημα πολεοδομίας δηλαδή με οικοδομικά τετράγωνα που χωρίζονταν από οριζόντιες και κάθετες οδούς. Αξιοθαύμαστο γεγονός αποτελεί ότι ο προσανατολισμός των κτιρίων ήταν τέτοιος ώστε να εκμεταλλεύονται πλήρως το ηλιακό φως κι έτσι να έχουν ήλιο τον χειμώνα και δροσιά το καλοκαίρι αυτό που η σύγχρονη αρχιτεκτονικη ονομάζει βιοκλιματικό σχεδιασμό. Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι εμπνευστής για δημιουργία αυτών των ηλιακών σπιτιών ήταν ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Σωκράτης . Το κάθε οικοδομικό τετράγωνο περιελάμβανε πέντε κατοικίες. Τα σπίτια είχαν δύο ορόφους, με εσωτερική αυλή. Στην αυλή υπήρχε εσωτερικά πηγάδι η δεξαμενή όπως επίσης κι ένας βωμός .
Στα νότια βρισκόταν η αγορά και στα ανατολικά το αριστοκρατικό προάστιο με σπίτια των πλουσίων. Στις επαύλεις αυτές που βρίσκονταν εκτός των τειχών, βρέθηκαν εντυπωσιακές ψηφιδωτές παραστάσεις. Είναι κατασκευασμένες από ποταμίσια βότσαλα, τοποθετημένα αραιά στο υπόστρωμα, έτσι ώστε να παραμένει σε μεγάλο βαθμό ορατό το κονίαμα. Σημαντικότερες είναι η έπαυλη της Αγαθής Τύχης, του Ηθοποιού, των Διδύμων Ερώτων, ονόματα που πήραν από τα ψηφιδωτά τους δάπεδα.
Θα εντοπίσετε την Αρχαία Ολύνθο σε απόσταση 74 χλμ από τη Θεσσαλονίκη κοντά στα Ν.Μουδανιά. Η είσοδος έχει εισιτήριο ολόκληρο: €4, Μειωμένο: €2 ενώ υπάρχει και δωρεάν είσοδος συγκεκριμένες ημερομηνίες του έτους και για συγκεκριμένα πρόσωπα όπως αυτά καθορίζονται. Τα άτομα με κινητικά προβλήματα δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στον Αρχαιολογικό χώρο.
