Σε υψόμετρο 1400 μέτρων στα θρυλικά Άγραφα πάνω από την λίμνη Πλαστήρα στέκει αγέρωχα πάνω στο βράχο η μονή της Παναγίας Πελεκητής. Ας γνωρίσουμε μαζί ένα ακόμα από τα χιλιάδες προσκυνήματα της πατρίδας μας.
Το όνομα της Μονής προέρχεται από το γεγονός ότι χρειάστηκε να πελεκηθεί ο βράχος, κατ’ εντολή της ίδια της Παναγίας όπως λέει η παράδοση, προκειμένου να χτιστεί το μοναστήρι. Η παράδοση αναφέρει ότι εμφανίστηκε η Παναγία στο όνειρο των μαστόρων και ζήτησε να πελεκήσουν τον βράχο μόνο με ξύλινα εργαλεία.
Η μονή της Παναγίας Πελεκητής είναι κτίσμα του 15ου αιώνα και πήρε την σημερινή της μορφή από το Νέο Οσιομάρτυρα Δαμιανό το 1550. Η μνήμη του οσιομάρτυρα Δαμιανού εορτάζεται σήμερα στις 14 Φεβρουαρίου.
Το μοναστήρι διαθέτει δύο ναούς .Τον Ιερό Ναό Αναλήψεως του Χριστού και τον κεντρικό ναό της Μονής αφιερωμένο στην Παναγία Φανερωμένη. Είναι αθωνικού ρυθμού, με τρούλο , χωρίς εσωτερικούς κίονες. Το 2011 εκλάπη η θαυματουργός εικόνα και δυστυχώς δεν έχει εντοπιστεί ακόμα.
Μεγάλη ήταν η συμβολή της μονής στην επανάσταση του 1821. Από την μονή πέρασε κι άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Κατά την παράδοση λειτούργησε και κρυφό σχολειό στο μοναστήρι. Αποτέλεσε συχνά καταφύγιο και κρησφύγετο για τους κλέφτες και αρματολούς της περιοχής.
Στο σημείο του βράχου που βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Πανάγιας με ειδική κατασκευή καεί το καντήλι της.
Η μονή διαμορφώνεται σε τρία επίπεδα κι ο επισκέπτης μπορεί να δει εκτός από τους δύο ναούς και άλλους χώρους όπως το αρχονταρίκι και την κρύπτη διαφυγής που χρησιμοποιούσαν οι κλέφτες και αρματολοί. Στο τρίτο επίπεδο στη ρίζα του βράχου βρίσκεται κι ένα μελλισομάντρι μια εσωτερική κυψέλη μελισσών χτισμένη στον τοίχο της μονής.
Οι μοναχοί αλλάζουν τα σύνορα
Κατα τη δημιουργία του ελληνικού Κράτους, το 1831, η Καρύτσα (είναι το γειτονικό χωριό κάτω από το μοναστήρι) βρέθηκε εκτός ελληνικών συνόρων γιατί αυτά καθορίστηκαν με βάση τον ποταμό Καρυτσιώτη . Οι μοναχοί όμως μαζί με τους κατοίκους μετακίνησαν αυθαίρετα τα σύνορα και τα τοποθέτησαν μετά το μοναστήρι.
Το μοναστήρι πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Δεύτερη πανήγυρη είναι στις 8 Σεπτεμβρίου το Γενέσιο της Παναγίας. Δεν έχει μόνιμη μοναχική αδελφότητα ενώ είναι ανοικτή για επίσκεψη από τις 10:00-16:00. Για τους επισκέπτες της λίμνης Πλαστήρα είναι εύκολη η πρόσβαση μέσω της διαδρομής από Νεοχώρι προς Καρύτσα.
Οι χώροι του Μοναστηριού δυστυχώς δεν είναι εύκολα προσβάσιμοι στα άτομα με κινητικά προβλήματα .
