Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Ανδρέα στην Περιστερά Θεσσαλονίκης

Ένα ακόμα άγνωστο σε πολλούς βυζαντινό στολίδι της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης θα γνωρίσουμε σήμερα μέσα από την περιδιάβασή μας στα Προσκυνήματα της χώρας. Θα βρεθούμε σε ένα μικρό ορεινό χωριό της πόλης χτισμένο την Περιστερά . Ο ιστορικός βυζαντινός ναός του Αγίου Ανδρέα στην Περιστερά αποτελεί ένα πραγματικό στολίδι για το χωριό.

Ο ναός και το Καμπαναριό του Αγίου Ανδρέα

Τοποθεσία

Η Περιστερά είναι μικρό ορεινό χωριο χτισμένη στην ανατολική πλευρά της Θεσσαλονίκης στις Νοτιοανατολικές πλαγιές του Χορτιάτη σε υψόμετρο περίπου 600 μέτρα. Από την Θεσσαλονίκη απέχει περίπου 40 λεπτά οδικώς.
Ανήκει διοικητικά στον Δήμο Θέρμης. Η Περιστερά είναι δημοφιλής για τους Θεσσαλονικείς για την σπανία ομορφιά και τα μονοπάτια της. Επίσης την προτιμούν για το εξαιρετικό κλίμα ,τα μνημεία που διαθέτει αλλά και για τις ταβέρνες στην πλατεία του χωριού.

Το μονοπάτι προς το ξωκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους

Η πηγή του Αγίου Ανδρέα στην πλατεία της Περιστεράς

Η ονομασία του χωριού προήλθε πιθανόν από την θέση του, επειδή βρίσκεται ψηλά. Άλλη εκδοχή είναι πως προήλθε από το γεγονός ότι το χωριό τις βραδινές ώρες που ανάβουν τα φώτα μοιάζει με ένα περιστέρι που ανοίγει τα φτερά του ενώ κατ΄ άλλους το όνομα έχει σλαβική προέλευση (από το “Μπιστιρά”)

Ο ναός του Αγίου Ανδρέα

Ο ναός του Αγίου Ανδρέα στην Περιστερά είναι κτίσμα του 870 μ. Χ. και κτήτορας του ήταν ο Όσιο Ευθύμιος ο Νέος, ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα της ιστορίας του αθωνικού μοναχισμού. Ο ναός είναι το παλιό καθολικό της μονής των Περιστερών ή του Περιστερώνος η οποία έδωσε και το όνομα του χωριού. Είναι μια από τις παλαιότερες εκκλησίες στα Βαλκάνια. Για την ιστορία του γνωρίζουμε από βυζαντινά έγγραφα πως το 964 μ. Χ. ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς την παραχώρησε στην Μονή της Μεγίστης Λαύρας, ως μετόχι μέχρι και τον 15ο αιώνα.

Το «Μετόχιον», στην εκκλησιαστική ορολογία σημαίνει πως το μοναστήρι αποτελεί παράρτημα της Μονής στην οποία ανήκει, ακόμα και αν διαμένουν μόνιμα σε αυτό αρκετοί μοναχοί.
Διαβάστε για το Μετόχι Κριτζιανών: Το καλά κρυμμένο Μεσαιωνικό Φρούριο μόλις 30 λεπτά από τη Θεσσαλονίκη

Αρχιτεκτονική

Από αρχιτεκτονικής άποψης είναι ένας μοναδικός ναός καθότι σταυροειδής και τετράκογχος με 5 τρούλους. Πάνω από κάθε κόγχη υπάρχει τρούλος κι ένας κεντρικός εξάπλευρος στηρίζεται εσωτερικά σε τέσσερις κίονες. Οι κόγχες του ναού διαμορφώνουν έτσι τριφυλλόσχημες μικρότερες κόγχες ή απολήξεις.

H τοιχοποιία του είναι απλή, χωρίς διάκοσμο. Στο εσωτερικό έχουν διασωθεί κάποια τμήματα από την αγιογράφηση των τρούλων και είναι εμφανής η επίδραση από την παλαιοχριστιανική παράδοση. Οι τρεις τρούλοι διακοσμούνται με ισοσκελείς σταυρούς, ενώ στον κεντρικό εικονίζεται ο Χριστός και γύρω του, στο τύμπανο, οι απόστολοι.

Οι τρεις τρούλοι διακοσμούνται με ισοσκελείς σταυρούς

Ιδιαίτερο γεγονός αποτελεί πως ο αγιογράφος επέλεξε να απεικονίσει τον ίδιο τον ναό ως ομοίωμα, το οποίο κρατούν ανάμεσά τους οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος.

O ναός αποτελεί κι επίσημα μνημείο εξαιρετικού αρχιτεκτονικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.

Στην αυλή του ναού ο επισκέπτης μπορεί να δει επιτύμβιες στήλες ύστερων Ρωμαϊκής εποχής

Στον ναό υπάρχει επίσης και ο τάφος του Οσίου Ευθυμίου.

Μια πυρκαγιά το 2015 προξένησε σημαντικές φθορές στις αγιογραφίες της εισόδου και σε άλλα αντικείμενα. Ο ναός λειτόυργησε πάλι μετά τις απαραίτητες εργασίες αποκατάστασης που κράτησαν έξι χρόνια. Μάλιστα σε ένα ιδιαίτερο κλίμα συγκινήσεως, μεγαλοπρέπειας και μεγάλης χαράς τελέστηκαν τα Θυρανοίξια την 6η Νοεμβρίου 2021.