Σπαθόχορτο, ένα πραγματικό "βάλσαμο"

Ένα από τα πιο δημοφιλή βότανα της ελληνικής υπαίθρου που αποκτά ολοένα και περισσότερους φίλους θα γνωρίσουμε στο σημερινό μας αφιέρωμα στα ταξίδια μας αλλιώς. Ο λόγος για το Σπαθόχορτο ή αλλιώς Βάλσαμο.

Βοτανική

Το σπαθόχορτο είναι πολυετής πόα ύψους 30-60cm, με μικρά, ωοειδή έως γραμμοειδή φύλλα. Τα χρυσοκίτρινα άνθη με τα διαφανή στίγματα είναι το βασικό του χαρακτηριστικό. Ως φυτό ανήκει στην οικογένεια Υπερικίδες, είναι αυτοφυές σε τμήματα της Ευρώπης και της Ασίας αλλά έχει εξαπλωθεί και σε ολόκληρο τον κόσμο, ως αγριόχορτο εισβολέας. Η ανθοφορία του φυτού γίνεται από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο και η συγκομιδή από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο.

Άλλες ονομασίες

Στην αρχαιότητα το χρησιμοποιούσαν ως επουλωτικό στις πληγές από τα σπαθιά, εξ ‘ου κι η ονομασία του σπαθόχορτο.

Ο Διοσκουρίδης το αναφέρει σαν «άσκυρον». Επιστημονική ονομασία: Hypericum perforatum, Υπερικόν το διάτρητον (η λατινική ονομασία του φυτού «διάτρητον» (perforatum), οφείλεται στο ότι τα φύλλα του έχουν στίγματα, τα οποία είναι εμφανή όταν κρατηθούν μπροστά στο φως, δίνοντάς τους έτσι την «διάτρητη» εμφάνιση.)

Κυθηραϊκή ονομασία: Βάλσαμο ή Βοτάνι του Άι Γιάννη (από την Αγγλική ονομασία St John’s wort, προέρχεται από την παραδοσιακή του ανθοφορία και συγκομιδή, που συμβαίνει στις 24 Ιουνίου, κατά την γιορτή της γεννήσεως του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου)

Ονομασία σε άλλα μέρη της Ελλάδας: Σπαθόχορτο (Ήπειρος), Βάλσαμο (Άθως, Αρκαδία) Βαλσαμόχορτο, Χελωνόχορτο (Κεφαλληνία), Λειχηνόχορτο, Βαλσαμάκι και Περίκι.

Φαρμακολογικές δράσεις και Εφαρμογές

Εκτός από τη χρήση του ως επουλωτικό των πληγών από τη μάχη, οι αρχαίοι Γαληνός και ο Διοσκουρίδης αναφέρουν το σπαθόχορτο επίσης ως διουρητικό, εμμηναγωγό και αιμοστατικό. Στις ΗΠΑ, το υπερικό είναι ίσως το πιο δημοφιλές φαρμακευτικό φυτό, και χρησιμοποιείται για την κατάθλιψη. Χρησιμοποιείται επίσης ως σπασμολυτικό και βελτιωτικό της ποιότητας του ύπνου σε αϋπνίες. Όλο το φυτό λόγω των δραστικών ουσιών που περιέχει χρησιμοποιείται ως αντιφλεγμονώδες, επουλωτικό, αναλγητικό και διουρητικό.

Σπαθόλαδο ή Βαλσαμόλαδο με το χαρακτηριστικό ζωηρό κόκκινο *χρώμα* (φωτό :FinjaM-Pixabay)

Σπαθόλαδο ή βαλσαμέλαιο

Χορηγείται ως επουλωτικό στο δέρμα υπό τη μορφή ελαίου. Περίπου 10 μέρη βοτάνου – βλαστάρια του φυτού μαζί με άνθη- μέσα σε ελαιόλαδο εκτίθενται στον ήλιο. Σε 15 ημέρες το λάδι κοκκινίζει, (σύμφωνα με άλλες “συνταγές” απαιτούνται 30 με 45 ημέρες) σουρώνεται και μπορεί να διατηρηθεί για αρκετό καιρό και να χρησιμοποιηθεί εξωτερικά σε πληγές, εγκαύματα κλπ).

Ως αντικαταθλιπτικό και τονωτικό λαμβάνεται από του στόματος υπό τη μορφή εγχύματος (15-20g ξηρού βοτάνου σε 1lt βραστό νερό για 5-15min) και βάμματος (5-10 σταγόνες κάθε βράδυ σε παιδιά και 15-20 σταγόνες σε ενήλικες, για 20 ημέρες). Το έγχυμα του φυτού χορηγείται για την αντιμετώπιση της δυσεντερίας, ηπατικών παθήσεων, της χρόνιας καταρροής, της νευραλγίας, της ανησυχίας και της έντασης.

Το σπαθόχορτο είναι φυτό βαφικό. Η κίτρινη χρωστική, που βρίσκεται στα άνθη του, είναι διαλυτή σε νερό, ενώ η κόκκινη χρωστική, που βρίσκεται στα στίγματα και τον καρπό, είναι διαλυτή σε οινόπνευμα. Οι δυο αυτές χρωστικές του βάλσαμου χρησιμοποιούνται στην Ευρώπη για τη βαφή μάλλινων και μεταξωτών κλωστών.

Παρενέργειες

Είναι πιθανή η εκδήλωση φωτοευαισθησίας και δερματικού ερεθισμού σε πολύ μεγάλες ημερήσιες δόσεις (μεγαλύτερες των 1800mg). Μπορεί επίσης να εκδηλωθεί αλλεργική αντίδραση, ναυτία, διάρροια, ζάλη και ανησυχία. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στην συγχορήγησή του με άλλα αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Προσοχή απαιτείται επίσης, επειδή τα δραστικά συστατικά, υπερικίνη και υπερφορίνη, αλληλοεπιδρούν με άλλα φάρμακα και επιταχύνουν την αδρανοποίησή τους (ισχυροί επαγωγείς των ηπατικών ενζύμων του μεταβολισμού φαρμάκων).