Στους πρόποδες της Πίνδου θα σας ταξιδέψουμε στο σημερινό μας αφιέρωμα στις ομορφιές και τα προσκυνήματα της Ελλάδος. Θα γνωρίσουμε το βυζαντινό ναό στην όχθη του Πορταϊκού ποταμού, απέναντι από την κωμόπολη της Πύλης Τρικάλων. Ο λόγος για την Πόρτα Παναγιά που ήταν άλλοτε ο κεντρικός ναός ενός Μοναστηριού που δέσποζε ανάμεσα στη Θεσσαλία και την Ήπειρο.
Τοποθεσία
Στην όμορφη Θεσσαλία και απέναντι από την Πύλη Τρικάλων διασχίζοντας τnν Κρεμαστή γέφυρα βρισκόμαστε στον παλαιό οικισμό της Πόρτας Παναγιάς. Εναλλακτικά μπορούμε να διασχίσουμε το Πέτρινο γεφύρι του Αγίου Βησσαρίωνα στην Πύλη και αφού κάνουμε μια όμορφη πεζοπορία στη Φύση για περίπου 1 χιλιόμετρο βρισκόμαστε στον ιστορικό βυζαντινό ναό.
Ιστορικό
Κατά την βυζαντινή περίοδο στην περιοχή υπήρχε ο οικισμός της Πόρτα-Παναγιάς. Εκεί υπήρχε η Ιερά Μονή των Μεγάλων Πυλών. Το καθολικό της μονής ήταν ο σημερινός ναός Πόρτα-Παναγιά. Η Μονή που ήταν αφιερωμένη στο όνομα της Ακαταμαχήτου Θεοτόκου και ιδρύθηκε το 1283. Κτήτωρας της αναφέρετει ο σεβαστοκράτορας Ιωάννης Άγγελος Κομνηνός Δούκας, νόθος γιος του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ Δούκα. Η Μονή καταστράφηκε κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας.
Η Πόρτα Παναγιά αποτελεί το μοναδικό σωζόμενο κτίσμα της Μονής των Μεγάλων Πυλών από το 1283
Αρχιτεκτονική
Ο βυζαντινός ναός αρχιτεκτονικά έχει τη μορφή τρίκλιτης θολωτής βασιλικής. Ο ναός της Πόρτας Παναγιάς φαίνεται πως πιθανόν έχει κτισθεί πάνω σε έναν αρχαιοελληνικό ναό. Αυτό καταμαρτυρούν οι αρχαίοι κίονες οι οποίοι βρίσκονται στον περιβάλλοντα χώρο όπως και η ύπαρξη πολλών αρχιτεκτονικών μελών εντοιχισμένων στον Ναό.
Οι εντυπωσιακοί εξωτερικοί τοίχοι του Καθολικού, μέχρι και το ύψος των 2 μέτρων είναι κατασκευασμένοι από μεγάλους εντυπωσιακούς φαιούς ασβεστόλιθους και κάποιοι σχηματίζουν σταυρούς. Ο εξωνάρθηκας προστέθηκε στο τέλος του 14ου αι. έχει σχήμα σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο.
Η ιδιομορφία
Χαρακτηριστική ιδιομορφία σε σχέση με την βυζαντινή παράδοση είναι τα δύο ψηφιδωτά στην είσοδο της Ωραίας πύλης του ιερού. Οι δύο ψηφιδωτές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας είναι μοναδικές στην Ελλάδα, τόσο για την τεχνοτροπία τους όσο και για την ανάστροφη θέση τους. Η εικόνα του Χριστού είναι τοποθετημένη αριστερά όπως βλέπουμε την Ωραία Πύλη και της Παναγίας δεξιά κάτι μοναδικό για την βυζαντινή τέχνη.
Ο καθηγητής Αναστάσιος Ορλάνδος απέδωσε τα ψηφιδωτά της Πορτα Παναγιας στον ίδιο τεχνίτη που έφτιαξε τα ψηφιδωτά του τρούλου της Παναγίας Παρηγορίτισσας στην Αρτα.
Η Πόρτα Παναγιά είναι η γενέτειρα του Αγίου Βησσαρίωνα του θαυματουργού. Ο άλλοτε μητροπολίτης Λαρίσης και Τρίκκης είναι ο πολιούχος Άγιος της Πύλης, της Καλαμπάκας επίσης και των Τρικάλων.
