Στο μαγευτικό νησί της Ρόδου θα βρεθούμε σήμερα για να γνωρίσουμε ένα ακόμα προσκύνημα της χώρας μας αυτό που βρίσκεται στο βουνό Φιλέρημος νότια της κωμόπολης της Ιαλυσού. Πρόκειται για τη Μονή της Παναγίας Φιλερήμου.
Το νησί της Ρόδου εκτός από την αρχαιά ιστορία του συνδέθηκε ήδη από τον 10ο αι. με το Τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννου. Εξ ου και ο έντονος μεσαιωνικός χαρακτήρας της παλιάς πόλης του νησιού που δίκαια μάλιστα κατατάσσεται στις ομορφότερες Μεσαιωνικές πόλεις της Ευρώπης. Το ίδιο συμβαίνει και στη Μονή Παναγίας Φιλερήμου όπου το προϋπάρχον βυζαντινό μοναστήρι από τον 5ο αιώνα μετατράπηκε σε μνημειακό οικοδόμημα.
Ο τόπος που βρίσκεται σήμερα η Μονή Παναγίας Φιλερήμου ήταν τόπος λατρείας με ναό προς τιμήν της Πολιάδος Αθηνάς και του Πολιέα ∆ία. Ο ναός αυτός ήταν μεγάλος, δωρικού ρυθμού και έμοιαζε με αυτόν την Λινδίας Αθηνάς στην έταιρη μεγάλη ακρόπολη του νησιού τη Λίνδο. Κατά τον 5ο με 6ο αιώνα μ.Χ. στο σημείο χτίστηκε μία παλαιοχριστιανική βασιλική κι ένα βαπτιστήριο σε σχήμα σταυρού.
Η Μονή στα χέρια των Ιπποτών
Με την έλευση των ιπποτών το μοναστήρι κατέλαβε μεγάλο τμήμα του πλατώματος στην κορυφή του λόφου. Ως πυρήνας χρησιμοποιήθηκε ο μικρός ναός αφιερωμένος στην Παναγία. Σε τρεις οικοδομικές φάσεις εντάχθηκε η προσθήκη παρεκκλησιών σε επαφή με τον αρχικό ναό που έδωσαν τον τελικό μνημειακό χαρακτήρα στο οικοδόμημα.
Την 1η Ιανουαρίου 1523 μετά από πολύμηνη πολιορκία, η Ρόδος πέφτει στα χέρια των Οθωμανών. Ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής μπαίνει στην πόλη και οι Ιωαννίτες Ιππότες εγκαταλείπουν τη Ρόδο.
Μετά την αποχώρηση των ιπποτών η μονή εγκαταλείφθηκε και το καθολικό, όπως και οι βοηθητικοί χώροι της ερειπώθηκαν. Οι περιπέτειες του νησιού συνεχίστηκαν και το 1912, όταν το Βασίλειο της Ιταλίας κήρυξε τον πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Ρόδος περνά στα χέρια των Ιταλών. Η ιταλική διοίκηση, προσπαθώντας να αναδειχθεί ως ιστορική διαδοχή των Ιπποτών, ξεκίνησε το 1919 μία σειρά αναστηλωτικών εργασιών στο νησί. Αυτό έγινε και στη Μονή Παναγίας Φιλερήμου.
Στόχος των αναστηλωτικών εργασιών ήταν η ανάδειξη της μονής σε έναν από τους σημαντικότερους θρησκευτικούς προορισμούς.
Την περίοδο αυτή οικοδομήθηκε το ογκώδες κωδωνοστάσιο του ναού και ένα νέο συγκρότημα κτηρίων προορισμένο να λειτουργήσει ως κοινοβιακή Φραγκισκανή μονή. Παράλληλα, διαμορφώθηκε ανάλογα ο περιβάλλων χώρος και η μνημειακή είσοδος.
Εντυπωσιακός για τον επισκέπτη είναι “O δρόμος του Γολγοθά” ή “αλλιώς “οδός του Μαρτυρίου”. Ένας λιθόστρωτος διάδρόμος ξεκινά ακριβώς απέναντι από την είσοδο της Μονής. Κατά μήκος του είναι τοποθετημένα δεκατέσσερα προσκυνητάρια που ιστορούν σε χαλκογραφία τα πάθη του Χριστού. Αυτό θυμίζει ανάλογη κατασκευή που υπάρχει και στο Άλσος ΔΕΛΑΣΑΛ, στο κτήμα των Άμποτ στο Ρετζίκι της Θεσσαλονίκης.
Ακολουθώντας την “οδό του μαρτυρίου” που οδηγεί σε έναν εντυπωσιακού μεγέθους σταυρό θα συναντήσετε δεκάδες παγώνια.
H εικόνα της Παναγίας της Φιλερήμου και η ιστορία της
Η εικόνα της Παναγίας της Φιλερήμου είναι ένα από τα σημαντικά χριστιανικά κειμήλια.
Θεωρήθηκε ότι είναι έργο του Αποστόλου και Ευαγγελιστού Λουκά, λανθασμένα όμως, καθώς είναι έργο κωνσταντινουπολίτικου εργαστηρίου του 10ου/11ου αι. Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι μέλη του Τάγματος του Αγίου Ιωάννου έφεραν την εικόνα στη Ρόδο η οποία πήρε το προσωνύμιο από το λόφο Φιλέρημο, και έγινε η προστάτιδα του νησιού. Άλλοι λένε ότι το Τάγμα του Αγίου Ιωάννη την βρήκε ήδη στο νησί, μετά από την κατάκτησή του το έτος 1309 και ότι οι κάτοικοι την είχαν ήδη καθιερώσει ως προστάτιδά τους. Το βέβαιο πάντως είναι πως στις συνειδήσεις Ελλήνων και Λατίνων ήταν η “ελπίς και προστασία” από τους κινδύνους.
Η εικόνα “εγκαταλείπει” τη Ρόδο
Η εικόνα εγκαταλείπει το νησί στις 2 Ιανουαρίου 1523 μετά την αναχώρηση των Ιπποτών. Μεταφέρεται αρχικά στην Ιταλία, έπειτα στη Γαλλία και από το 1530 έως το 1798 στη Μάλτα. Το 1798 μεταφέρεται στη Ρωσία, όπου ο Τσάρος Παύλος ο Α΄ την υποδέχτηκε με τιμές και την επένδυσε με νέο χρυσό κάλυμμα. Στη Ρωσία παρέμεινε μέχρι 1917 και στη συνέχεια φυγαδεύτηκε στην Κοπεγχάγη, όπου παραδόθηκε στη μοναδική κληρονόμο της αυτοκρατορικής οικογένειας Ρομανόφ, Μαρία Φιοντόροβνα που τη διαφύλαξε μέχρι το θάνατό της, το 1928. Εν συνεχεία, παρέμεινε στην κρύπτη της νέας ρωσο-ορθόδοξης εκκλησίας του Βερολίνου. Το μέρος θεωρήθηκε επισφαλές.’ Έτσι παραδόθηκε στον συγγενή των Ρομανόφ, Αλέξανδρο Α΄ Καραγεώργεβιτς. Μετά το βομβαρδισμό του Βελιγραδίου μεταφέρθηκε στο μοναστήρι Όστρογκ, όπου και φυλάχθηκε μέχρι το 1952 που παραδόθηκε στην κυβέρνηση του Μαυροβουνίου. Από το 2002, η θαυμαστή εικόνα της Παναγίας της Φιλερήμου παραμένει στο Μπλε Παρεκκλήσι του Εθνικού Μουσείου του Μαυροβουνίου.
Σήμερα ο ναός λειτουργεί κάθε Κυριακή και εορτάζει της Ζωοδόχου Πηγής. Δεν υπάρχει μοναχική αδελφότητα και ο χώρος ανήκει στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου.
