Η Μονή Λατόμου του Οσίου Δαβίδ στην Άνω Πόλη στη Θεσσαλονίκης είναι ένα ακόμα ιστορικό και θρησκευτικό «διαμάντι» της πόλης.
Ένα από τα προσκυνήματα, της Ελλάδας είναι και η ιστορική μονή Λατόμου, η οποία βρίσκεται κάτω από τη Μονή Βλατάδων. Είναι γνωστή στους τουρίστες και τους πιστούς ανά τον κόσμο λόγω της θέας του προς τον Θερμαϊκό και κυρίως λόγω του ψηφιδωτού του έφηβου Ιησού Χριστού που χρονολογείται από τον 5ο αιώνα!
Σήμερα, η μονή Λατόμου φέρει το όνομα του Οσίου Δαβίδ ο οποίος γιορτάζει στις 26 Ιουνίου, καθώς ασκήτεψε στην περιοχή της Άνω Πόλης κατά τον 6ο αιώνα για περίπου τρία χρόνια πάνω σε ένα δέντρο. Τα λείψανα του Αγίου βρίσκονται στην Ιερά Μονή Αγίας Θεοδώρας και η εκκλησία του Οσίου Δαβίδ αποτελεί μετόχι της.
Σε κάποια κείμενα του 9ου αιώνα γίνεται γνωστό πως η Μονή Λατόμου έφερνε το όνομα του Σωτήρα Χριστού, όνομα που πήρε όπως φαίνεται από το ψηφιδωτό που βρίσκεται στην αψίδα του Ιερού ναού.
Το προσωνύμιο «Λατόμου-Iστορικά στοιχεία
Ο ναός ιδρύθηκε κατά τον 5ο αιώνα, κάτι που γίνεται γνωστό από κείμενα της εποχής, και φέρει το προσωνύμιο Λατόμου, λόγω των λατομείων που υπήρχαν στην περιοχή. Ο ναός χτίστηκε και τοιχογραφήθηκε με την συμβολή μιας επιφανούς γυναίκας που σχετίζονταν με τη Θεοδώρα και είχε ασπαστεί το Χριστιανισμό.
Κατά την περίοδο της εικονομαχίας οι τοιχογραφίες του ναού καλύφθηκαν και χρειάστηκε να φτάσουμε στα χρόνια της αυτοκρατορίας του Λέοντος του Αρμενίου, όταν εξαιτίας ενός σεισμού οι τοιχογραφίες αποκαλύφθηκαν και πάλι. Τότε αποφασίστηκε η ανακαίνιση του ναού η οποία ολοκληρώθηκε στις αρχές του 14ου αιώνα.
Οι ανθρώπινες παρεμβάσεις όμως δεν τελειώσαν εκεί, καθώς την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί και η περίφημη τοιχογραφία του Ιησού ασβεστώθηκε από τους οθωμανούς .
Το περίφημο ψηφιδωτό του έφηβου Χριστού
Το ψηφιδωτό που υπάρχει στην αψίδα του Ιερού ναού απεικονίζει το όραμα του προφήτη Ιεζεκιήλ και δείχνει τον Ιησού Χριστό χωρίς γένια να κάθεται πάνω σε ένα ουράνιο τόξο. Η συγκεκριμένη απεικόνιση είναι ίσως από τις λίγες (αν όχι η μοναδική) που η μορφή του Χριστού φανερώνεται σε έφηβη ηλικία. Πέρα από το συγκεκριμένο ψηφιδωτό υπάρχουν και σπάνιες τοιχογραφίες που χρονολογούνται από τον 12 αιώνα.
«Πρόδρομος» αρχιτεκτονικής
Παρά το γεγονός πως η εκκλησία του Οσίου Δαβίδ έχει περάσει από πολλές ανακαινίσεις, αποτελεί ένα αρχιτεκτονικό κειμήλιο για την ορθοδοξία καθώς ήταν αρχικά τετράγωνο κτίσμα με αψίδα στα ανατολικά και τέσσερις καμάρες που σχημάτιζαν έναν σταυρό. Η αρχιτεκτονική του αποτελεί «πρόδρομο» του σταυροειδούς ναού με τρούλο που έκαναν την εμφάνισή τους κατά τη δεύτερη χιλιετία.
