Πόσες εκπλήξεις δεν κρύβουν οι εξορμήσεις στη φύση; Αρκεί να έχουμε τα μάτια ανοιχτά, να παρατηρούμε προσεκτικά και να μην προσπερνάμε αδιάφορα. Το Τhesekdromi συνεχίζοντας να σας ταξιδεύει αλλιώς σας παρουσιάζει την ίρις, είδος που απαντάται τόσο στα βουνά όσο και στους κήπους μας.
Ίρις βοτανική περιγραφή
Η Ίρις είναι πολυετές ποώδες φυτό, της οικογένειας των Ιριδοειδών που περιλαμβάνει περί τα 100 είδη πολυετών ποών. Οι οικότοποί τους ποικίλλουν σημαντικά αν και γενικά προτιμά την εύκρατη ζώνη από βουνά ως όχθες ποταμών της Ευρώπης, τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική, την Ασία αλλά και όλη τη Βόρεια Αμερική. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον εντοπίζεται στο άνθος της ίριδας. Αποτελεί ιδανικό παράδειγμα σχέσης ανθοφόρων φυτών και εντόμων επικονίασης. Το σχήμα του λουλουδιού και η θέση της γύρης με τα εξωτερικά πέταλα σχηματίζουν μια επιφάνεια προσγείωσης για ένα ιπτάμενο έντομο, το οποίο περιτριγυρίζει το περιάνθιο για νέκταρ.
Η Ελληνική χλωρίδα περιλαμβάνει 10 είδη ίριδος, από τα οποία κάποια συχνά ο ελληνικός λαός τα αποκαλεί κρίνα ή κρίνους που όμως είναι μικρότερα σε μέγεθος από τον γνωστό πάλλευκο κρίνο. Τα πιο συχνά από αυτά είδη της ίριδας είναι:
- Ίρις η αττική (Iris attica) Η οποία απαντάται στη Θεσσαλία, στον Υμηττό αλλά και στο Σέιχ Σου της Θεσσαλονίκης. Προτιμά πετρώδεις, ανοιχτές εκτάσεις και φρύγανα. Τα άνθη είναι πορφυρά ή κίτρινα σε μεικτούς πολλές φορές πληθυσμούς.
- Ίρις η γερμανική (Iris germanica): φυτό καλλιεργούμενο ή ημιαυτοφυές σε όλη την Ελλάδα με μεγάλα εύοσμα και κυανά άνθη γνωστότερο με τα ονόματα γαλάζιος κρίνος, κρίνος, αγριόκρινος.
- Ίρις η φλωρεντιανή (Iris florentiana), το κυριότερο είδος των κρίνων που απαντάται στην Ελλάδα από την αρχαία εποχή του Θεόφραστου και του Διοσκορίδη που συχνά την αναφέρουν ως Ιλλυρική ίριδα. Τα άνθη της είναι μεγάλα και λευκά γνωστά ως «άσπρος κρίνος».
Η Ίρις, μυθολογία και συμβολισμός
Στην ελληνική μυθολογία η Ίρις ήταν δευτερεύουσα θεότητα του Ολύμπου. Ανήκε στην ακολουθία των θεών με καθήκοντα αγγελιαφόρου, όμοια με εκείνα του θεού Ερμή. Ήταν η θεά του ουράνιου τόξου και αγγελιοφόρος του Δία και της Ήρας. Οδηγούσε το ουράνιο τόξο σαν μια πολύχρωμη γέφυρα από τον ουρανό στη γη και μετέφερε μηνύματα. Από εκεί έμεινε και η λέξη ίρις που σημαίνει “μάτι του ουρανού”. Ήταν φτερωτή και ορμητική σαν θύελλα, γνωστή ως πιστή και γοργοπόδαρη αγγελιοφόρος των θεών.
Είχε όμως και άλλες υπηρεσίες ιδίως κοντά στην θεά Ήρα. Αυτή έστρωνε το κρεβάτι της, βοηθούσε στον καλλωπισμό της και πιθανόν φρόντιζε το ιερό της πουλί το παγώνι. Η γνωστότερη απεικόνιση της είναι στο δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα, όπου μαζί με τον Ερμή περιμένει το αποτέλεσμα του αγώνα μεταξύ της θεάς Αθηνάς και του Ποσειδώνα. Το αξιοσημείωτο είναι πως το κεφάλι βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου και ο κορμός στο Βρετανικό Μουσείο.
Eίναι το σύμβολο της επικοινωνίας. Οι αρχαίοι Έλληνες φύτευαν συχνά ίριδες στους τάφους των συζύγων τους ως φόρο τιμής στη θεά Ίρις. Αυτή κατά διαταγή της Ήρας έσπευδε στις μελλοθάνατες γυναίκες όταν βασανίζονταν επί μακρού και επιτάχυνε το τέλος των βασάνων τους.
Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, η ίριδα συνδέθηκε με τη γαλλική μοναρχία. Το Fleur-de-Lis είναι ένα γράφημα άνθους ίριδας ή κρίνου. Το Fleur-de-lis έχει χρησιμοποιηθεί σε πολλά ευρωπαϊκά έθνη, αλλά συνδέεται ιδιαίτερα με τη Γαλλία, ιδίως κατά τη μοναρχική περίοδο. Επίσης είναι και σύμβολο της Φλωρεντίας.
Πως η Ίρις προβλέπει τον καιρό: το κουσκουμπάκι της Κρήτης
Στη Κρήτη ένα είδος ίριδας με μπλε άνθος το ονομάζουν κουσκουμπάκι!
Φυτρώνει σε άκρες δρόμων με ηλιοφάνεια, και στραγγισμένα ακαλλιέργητα εδάφη.
Στη ρίζα η Ίριδα καταλήγει σε βολβό. Το φυτό φυτρώνει εύκολα με τις πρώτες βροχές του Φθινοπώρου, αλλά αν δεν έχουμε βροχές μπορεί και να μην φυτρώσει καθόλου! Το λουλούδι αυτό το γνώριζαν καλά οι αγρότες και οι βοσκοί της Κρήτης και τέλη του Δεκέμβρη ή αρχές Γενάρη το ξερίζωναν για να μελετήσουν τον βολβό σχετικά με την έκβαση του Χειμώνα.
Πώς όμως γινόταν η πρόγνωση;
Το φυτό είπαμε καταλήγει στο χώμα σε έναν βολβό. Κάτω από τον βολβό υπάρχει ένας δεύτερος βολβός ανοιχτού χρώματος αλλά χωρίς επένδυση φλοιού. Ο εφεδρικός αυτός βολβός, αποτελείται κυρίως 80% από νερό, είναι δηλαδή κάτι σαν αποθήκη νερού! Αν ο αγρότης διεπίστωνε πως ο εφεδρικός λευκός βολβός είναι μεγάλος, καμιά φορά μάλιστα μεγαλύτερος και από τον κύριο βολβό, τότε θα έχουμε σίγουρα να κάνουμε με ένα παρατεταμένο βαρύ Χειμώνα! Αν είναι μικρός ο εφεδρικός του βολβός, ή δεν έχει καθόλου, τότε δεν θα έχουμε βαρυχειμωνιά!
