Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Κουτλουμουσίου είναι η έκτη τη τάξη Μονή του Αγίου Όρους και ονομάζεται κι αλλιώς Ι.Μ Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στην οποία είναι αφιερωμένη η κεντρική εκκλησία του μοναστηριού.
Ιστορικά στοιχεία
Το καθολικό της Μονής κτίστηκε το 1370 ωστόσο τοιχογραφήθηκε 170 χρόνια μετά. Ιδρύθηκε επί Αυτοκράτορα Αλέξιου Α’ Κομνηνού και έχει πάρει το όνομά της από τον πρώτο ηγούμενο σελτζουκικής καταγωγής Κάλλιστο Κουτλουμούς. Στις αρχές του 14ου αιώνα υπέστη σοβαρό πλήγμα από τους Καταλανούς, ωστόσο στα τέλη του ίδου αιώνα γνωρίζει μεγάλη ακμή και ανακηρύσσεται σε Πατριαρχική και σταυροπηγιακή.
Στα τέλη του 18ου του 19ου και του 20ου αιώνα η Μονή πέρασε σημαντικές δοκιμασίες όμως γρήγορα άκμασε με δωρεές και παρεμβάσεις. Στη βιοβλιοθήκη της φυλάσσονται 756 χειρόγραφα και περίπου 4000 παλαίτυπα.
Η Ιερά Μονή έχει δέκα παρεκλήσσια ενώ παρεκλείμενη της Μονής είναι και η ιστορική Μονή της Αλυπίου. Στο καθολικό αριστερά της Λιτής είναι το παρεκκλήσι της «φοβεράς προστασίας», θαυματουργικής εικόνας της Παναγίας.
Μεταξύ των 18 κελιών που διαθέτει το μοναστήρι, στην περιοχή βρίσκεται και το κελί της Παναγούδας, εκεί όπου ασκήτεψε για πολλά χρόνια ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης, ο οποίος κοιμήθηκε στο κελί στις 12 Ιουλίου του 1994.
Το κοινόβιο έχει 28 μοναχούς και τα εξαρτήματα του (σκήτη, κελιά) 65 μοναχούς. Σύνολο,δηλαδή,93 μοναχοί συμφωνα με το 2020.
Οδηγίες για τους προσκυνητές:
Στο μοναστήρι της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου μπορεί κανείς να περπατήσει στα μονοπάτια που οδηγούν στις σκήτες της μονής ενώ θα έχει την ευκαιρία να νιώσει την κατάνυξη και κατ΄ επέκταση την ηρεμία που προσφέρει το «Περιβόλι της Παναγίας». Υπάρχουν αρκετές «κρυφές» γωνίες που μπορεί κανείς να αφουγκραστεί την «θεία χάρη», -όπως άλλωστε και σε άλλες μονές- ανάμεσα στις οποίες και το παρακάτω κιόσκι.
